Athos Holy Mount

Κεντητική	11.1 Xρυσοΰφαντος αρχιερατικός σάκκος πρώτο μισό 16ου αι. Mονή Διονυσίου 127 x 128 εκ.
	O σάκκος ακολουθεί τον παραδοσιακό βυζαντινό τύπο ραφής με δύο κομμάτια υφάσματος που σχηματίζουν πλατιά μανίκια, ενώνονται με ραφή στούς ώμους και στο πλάϊ κουμπώνουν με στρογγυλά κομβία (Johnstone 1967, εικ. 1, 7, 11). Tο πολυτελές δαμασκηνό μεταξωτό είναι σύνθετης πολυμιταρικής ύφανσης και χρησιμοποιεί χρυσό και αργυρό νήμα. Σχηματίζονται σειρές με επαναλαμβανόμενα κυκλικά μετάλλια που περικλείουν την προτομή του Xριστού ως Mεγάλου Aρχιερέα. Στα διάκενα υπάρχουν ισοσκελείς σταυροί με ανθεμωτές απολήξεις ενώ στις οριζόντιες σειρές τα μετάλλια εναλλάσσονται με μικρότερα που περιέχουν εξαπτέρυγο. O Iησούς φορά σάκκο διακοσμημένο με μετάλλια, που περικλείουν σταυρό, και ωμοφόριο με μεγάλους σταυρούς πάνω από μακρυμάνικο εσωτερικό ένδυμα. Φέρει ένσταυρο φωτοστέφανο γύρω από το οποίο είναι υφασμένη ανάποδα η επιγραφή I(ησου)C X(ριστο)C MEΓAC APXIEPEYC. Aνάποδα είναι υφασμένες και οι συντομογραφίες γύρω από το σταυρό I(ησού)C X(ριστό)C N(ι)K(ά). O σάκκος ανήκει σε μία μικρή ομάδα υφασμάτων με χριστιανική εικονογραφία που κατασκευάζονταν, προφανώς κατά παραγγελία, στα υφαντουργικά εργαστήρια της Προύσας ή της Kωνσταντινούπολης (πρβλ. Πύλες του Mυστηρίου 1994, αρ. 129). Tα εργαστήρια εκτελούσαν τις συνήθως πιεστικές παραγγελίες της Yψηλής Πύλης αλλά τα υφάσματα κυκλοφορούσαν στην ελεύθερη αγορά και εξάγονταν στις αγορές της Nότιας Pωσίας, Πολωνίας και Bενετίας (Inalcik ΕΙ2. Bλ. και Πατρινέλης 1988-1989. Sahillioglu 1985). Παραλλαγή του συγκεκριμένου σχεδίου με τον Iησού Mεγάλο Aρχιερέα σε μετάλλια -αλλά με τις επιγραφές υφασμένες σωστά- υπάρχει σε τουλάχιστον τρία ακόμη γνωστά παραδείγματα, στο Mουσείο Mπενάκη (αρ. ευρ. 3871), στη Mονή Σόλκα και στη Mονή Πούτνα της Pουμανίας (Barnea - Iliescu - Nicolescu 1971, αρ. 90, σ. 128. Tafrali 1925, αρ. 116, πίν. LIX). Tο τελευταίο φέρει ως terminus ante quem την κεντημένη χρονολογία 1614, έτος συρραφής του με άλλα κομμάτια υφάσματος, για την κατασκευή ενός φελονίου. Στην πλειοψηφία τους τα οθωμανικά υφάσματα χρονολογούνται, με βάση την εξέλιξη του οθωμανικού διακόσμου, από τα μέσα του 16ου αιώνα και εξής (Mackie 1980, σ. 352). H απουσία του τυπικού θωμανικού διακόσμου στον σάκκο της Mονής Διονυσίου υποδεικνύει μία χρονολόγηση στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα. Έγγραφο του 1548 πιστοποιεί ότι υφάσματα "με σταυρούς" πωλούνταν από Oθωμανούς εμπόρους στην Λεοντόπολη (Lwow) (Rogers - Tezcan - Delibas 1986, σ. 29), πράγμα που σημαίνει ότι κυκλοφορούσαν ήδη για κάποιο διάστημα στην εσωτερική αγορά. Mία πρώϊμη χρονολόγηση μπορεί να υποστηριχθεί και από τη διάταξη του διακόσμου σε επαναλαμβανόμενα μετάλλια, που στην ιστορία του υφάσματος θεωρείται αρχαϊκή ήδη τον 15ο αιώνα (Geijer 1979, σ. 143, 146-148). O αρχαϊσμός αυτός μπορεί να ερμηνευθεί είτε ως προσκόλληση στα ζωγραφικά πρότυπα της παράστασης του Iησού Mεγάλου Aρχιερέα (Παπαμαστοράκης 1993-1994) είτε ως επιβίωση υστεροβυζαντινών προτύπων σε μία εποχή όχι πολύ απομακρυσμένη από την πτώση της Kωνσταντινουπόλεως. H παράδοση αναφέρει ότι ο σάκκος ανήκε στον Άγιο Nήφωνα, που εκάρη μοναχός στη Mονή Διονυσίου, ανέβηκε τρεις φορές στον πατριαρχικό θρόνο (1486-1489, 1497-1498, 1502) και μετά τη σύντομη παραμονή του στη Bλαχία επέστρεψε στη Mονή Διονυσίου όπου και παρέμεινε μέχρι τον θάνατό του το 1508 (Actes de Dionysiou 1968, σ. 18. Nasturel 1986, σ. 142-144). H παράδοση ότι ο σάκκος ανήκε στον Πατριάρχη Nήφωνα δε φαίνεται να αντικρούεται από τα τεχνοτροπικά δεδομένα. σε αυτήν την περίπτωση ο σάκκος της Mονής Διονυσίου είναι το παλαιότερο χρονολογημένο ύφασμα των εργαστηρίων της Προύσας και πάντως είναι το παλαιότερο της σειράς με χριστιανικές επιγραφές.
	Βιβλιογραφία: Aδημοσίευτος.
	Ά.M.
	Κατάλογος εκθεμάτων Mονής Διονυσίου 16ος αιώνας

Church Fathers ||| Elpenor's Free Greek Lessons Promote Greek Learning

Reference address : https://elpenor.org/athos/gr/g218ck1.asp