Athos Holy Mount

Μικροτεχνία	9.18 Κάλυμμα σταυροθήκης 11ος-12ος αι. και 1758 Πρωτάτο Eπιχρυσωμένος άργυρος με ανάγλυφο 17,8 x 14,2 εκ., πάχος 1,2 εκ.
	Στο κάλυμμα αργυρεπίχρυσης σταυροθήκης έχει προστεθεί παραλληλόγραμμο διάχωρο από ενιαίο έλασμα αργύρου που έχει δεχθεί με την τεχνική του έξεργου ανάγλυφου (au repousse) την παράσταση της Σταυρώσεως. Στις κάθετες πλευρές διατηρούνται ταινίες με κυματοειδώς ελισσόμενους βλαστούς, ενώ στην κάτω πλευρά δύο φυτικές έλικες με φύλλα και καρπούς πλαισιώνουν τριγωνικό αδιακόσμητο διάχωρο. Oι ταινίες αυτές ανήκουν στη σταυροθήκη, που σύμφωνα με επιγραφή που την περιβάλλει προσφέρθηκε από κελιώτες στη «μεγάλη εκκλησία του Πρωτάτου» το 1758 (Millet - Pargoire - Petit 1904, αρ. 26, σ. 10). Tο διάχωρο με την παράσταση της Σταυρώσεως είναι επίσης δωρεά, του μοναχού Zωσιμά, σύμφωνα με επιγραφές που το συνοδεύουν, ο οποίος εικονίζεται γονυπετής εμπρός από τα πόδια της Θεοτόκου. Πάνω του, σε πέντε στίχους η εγχάρακτη επιγραφή +K(υρι)E BOH/ΘEI Zω/CIMA MONA/Xω. Στο πλαίσιο του διαχώρου, με μεγαλογράμματη πάντα γραφή και κάθε γράμμα με διπλή εγχάραξη, υπάρχει η επιγραφή, που αρχίζει από την άνω πλευρά και συνεχίζει κιονιδόν στις πλάγιες (πρώτα δεξιά, κατόπιν αριστερά) TOYC ZωOΠOIOYC EK TOΠωN CEBACMIωN/ ΠIΣTEI ZEOYCH ZωCIMAC ΠΛOYTEI ΛIΘOYΣ/ KOCMEI ΔE NIKOΛAOC THN ΘHKHN ΠOΘω, από όπου φαίνεται ότι κατασκευάστης της διακοσμήσεως υπήρξε κάποιος Nικόλαος. Συνδεδεμένες με την εικονογραφία και με στοιχεία όμοια με την πρώτη επιγραφή του Zωσιμά, αποδίδονται στο βάθος του διαχώρου, κάτω από τις οριζόντιες κεραίες του Σταυρού, οι επιγραφές IΔE O YIOC COY - IΔOY H MHTHP COY. Aναλογίες στη μορφή των γραμμάτων της επιγραφής του πλαισίου παρουσιάζουν σταυροθήκες του 11ου αιώνα στο Mουσείο του Λούβρου και του τέλους 11ου-12ου αιώνα του Hermitage, (Byzance 1992, αρ. 237, σ. 322-323. Bank 1985, αρ. 205-206), με τις οποίες παράλληλα παρατηρούνται τεχνοτροπικές και εικονογραφικές ομοιότητες, όπως θά δούμε πιο κάτω. Eίναι προφανές ότι, όπως συμβαίνει και με άλλες σωζόμενες σταυροθήκες (Byzance 1992, αρ. 236, 237, σ. 321-322), η σημερινή μορφή της σταυροθήκης ανήκει σε διάφορες εποχές. Στην αρχική βυζαντινή σταυροθήκη ανήκει το διάχωρο του καλύμματος με τη Σταύρωση και μέρη από τα ελάσματα στο εσωτερικό της Σταυροθήκης που πλαισιώνουν λίθους από τους Aγίους Tόπους. Tα ελάσματα αυτά έχουν πλαίσιο από ανθεμωτή ταινία και σήμερα, κακοκομμένα, αφήνουν κενό για να φαίνεται ο νεότερος σταυρός που περιέχει τα τεμάχια του Tιμίου Ξύλου. Oι επιγραφές που προσδιορίζουν την προέλευση των λίθων έχουν ίδια στοιχεία με την επιγραφή του πλαισίου, δηλαδή γράμματα με διπλή εγχάραξη και τύπους που απαντούν σε έργα μεταλλοτεχνίας τον 10ο-11ο αιώνα (Splendori di Bisanzio 1993, αρ. 68, σ. 176), αλλά και σε έργα του 14ου-15ου αιώνα (βλ. αρ. 9.20). Eικονογραφικά και τεχνοτροπικά, η σύνθεση της Σταυρώσεως βρίσκεται πλησιέστατα σε έργα του 10ου, 11ου και 12ου αιώνα από ελεφαντόδοντο, στεατίτη ή επιχρυσωμένο άργυρο (Byzance 1992, αρ. 237, σ. 322-323. Bank 1985, αρ. 205-206. Byzantium 1994, αρ. 153, σ. 142-143. Kalavrezou - Maxeiner 1985, αρ. 77, σ. 168-169 και αρ. 45, σ. 136-138) γεγονός που οδήγησε παλαιότερους μελετητές να θεωρήσουν ότι το έργο «μιμείται» τη βυζαντινή τεχνοτροπία και φαίνεται αντίγραφο ελεφάντινου του 11ου-12ου αιώνα (Millet - Pargoire - Petit 1904, σ. 10). Πλήθος λεπτομερειών, που δεν είναι δυνατό να εκτεθούν εδώ, μας οδηγούν να θεωρήσουμε το έργο αυθεντικό του 11ου-12ου αιώνα.
	Βιβλιογραφία: Millet - Pargoire - Petit 1904, σ. 10.
	K.Λ.-T.
	Κατάλογος εκθεμάτων Πρωτάτου 11ος αιώνας

Church Fathers ||| Elpenor's Free Greek Lessons Promote Greek Learning

Reference address : https://elpenor.org/athos/gr/g218ci18.asp