Athos Holy Mount

Φορητές Εικόνες	2.114 Χριστός Μέγας Αρχιερεύς και άγιοι 16ος και 18ος αι. Πρωτάτο Ξύλο, αυγοτέμπερα, 148 x 100,5 x 3,5 εκ.
	Πρόκειται για τη μεγάλη δεσποτική εικόνα του Χριστού από το τέμπλο του Πρωτάτου, η οποία, μαζί με τον Πρόδρομο (αρ. 2.118), τον άγιο Παντελεήμονα (αρ. 2.117), την κοίμηση της Θεοτόκου (αρ. 2.115), τους αγίους Στέφανο, Νικόλαο, Ιωάννη τον Θεολόγο (αρ. 2.116) και τους αγίους Αθανάσιο Αθωνίτη, Σπυρίδωνα και Πέτρο Αλεξανδρείας (αρ. 2.119), κοσμούσαν το τέμπλο του 1611 (βλ. αρ. 8.4α-β) μέχρι τα μέσα του αιώνα μας, οπότε και αφαιρέθηκαν, μαζί με το τέμπλο, προκειμένου να αναδειχθεί το αρχικό μαρμάρινο που σωζόταν ακόμη στη θέση του (Millet 1927, πιν. 52). Είναι φανερό ότι από το σύνολο αυτό απουσιάζει η Παναγία, η οποία αντικαταστάθηκε από την Κοίμηση της Θεοτόκου (βλ. αρ.2.115) προφανώς λόγω της αφιέρωσης του ναού στην ομώνυμη εορτή. Οι εν λόγω εικόνες, πλην μιας, ζωγραφίστηκαν πιθανότατα στα 1542 μαζί με τη Μεγάλη Δέηση (αρ. 2.47- 2.53) (Chatzidakis 1969-1970, σ. 317. Παπαχρυσάνθου 1992, σ. 394) για τις ανάγκες ενός άλλου τέμπλου του 1542. Οταν, στα 1611, το τέμπλο του 1542 αντικαταστάθηκε κατά τη συνήθεια της εποχής (Ταβλάκης 1996 (1)), τα ανοίγματα προσαρμόστηκαν στις απαιτήσεις των παλαιότερων μεγάλων εικόνων και, για την κάλυψη του ακραίου κενού, κατασκευάστηκε στενή εικόνα (αρ. 2.119) με επάλληλες τις μορφές των τριών αγίων. Παράλληλα, οι επτά εικόνες της Μεγάλης Δεήσεως κρεμάστηκαν πίσω από το τέμπλο για φύλαξη (Millet - Pargoire - Pelit 1904, αρ.29). Και οι πέντε εικόνες έχουν το ίδιο ύψος (148 εκ.), γεγονός που επιβεβαιώνει την υπόθεση ότι αρχικά αποτελούσαν ένα ενιαίο σύνολο για το τέμπλο του 1542, αν και νεότερες επιζωγραφίσεις απέκρυπταν ως τώρα τις αρετές και τον χρόνο κατασκευής των σπουδαίων αυτών έργων της κρητικής ζωγραφικής. Και είναι φυσικό να υποθέσει κανείς με αρκετή βεβαιότητα ότι δημιουργός είναι και πάλι ο Θεοφάνης στον οποίο αποδίδεται (Chatzidakis 1969-1970, σ.327. Πρβλ. διαφορετική πρόταση στα λήμματα του καταλόγου αρ. 2.47-53) και η Μεγάλη Δέηση του ίδιου τέμπλου. Με την υπόθεση αυτή ενισχύεται η άποψη ότι επαγγελματικοί ήταν οι λόγοι της μετάβασης του Θεοφάνη από τη μονή της Μεγίστης Λαύρας στις Καρυές το 1543 (Χατζηδάκης 1963, σ. 216). Το θεματολόγιο της εικόνας χωρίζεται σε δύο τμήματα: στο κεντρικό, όπου εικονίζεται ο Χριστός στον τύπο του Μεγάλου Αρχιερέα (Ο ΒΑCΙΛEYC ΤΩΝ ΒΑCΙΛΕΥΩΝΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΓΑC ΑΡΧΙΕΡΕΥC), και στο περιθώριο, όπου παριστάνονται, σε προτομή, είκοσι έξι μορφές αγίων, πυκνές στις κάθετες πλευρές (10 και 10), αραιές στις οριζόντιες (3 και 3). Ο Χριστός με στολή αρχιερέα , παριστάνεται ολόσωμος, σε μετωπική στάση, καθισμένος σε θρόνο με ψηλή ράχη, ευλογεί με το δεξί και στηρίζει με το αριστερό χέρι ανοιχτό κώδικα με τις φράσεις από τη Θεία Λειτουργία: «Λάβετε φάγετε...» και «Πίετε εξ αυτού...». Δύο μαξιλάρια -ένα κόκκινο και ένα πράσινο- με λεπτά ανθικά κοσμήματα έχουν τοποθετηθεί για να κάθεται ο Σωτήρας, ενώ ένα τρίτο, κόκκινο και αυτό, χρησιμεύει ως υποπόδιο. Το πρόσωπο και τα χέρια είναι επιζωγραφισμένα. Ο τύπος του Χριστού Μεγάλου Αρχιερέα συναντάται στη μετά την Άλωση ζωγραφική, όπως περίπου και στην εικόνα μας, και έχει αφετηρία κάποιο πρότυπο που είχε δημιουργηθεί στην Κρήτη κατά τον 15ο αιώνα (Χατζηδάκης 1997, σ. 67). Συνήθως, το κείμενο του κώδικα διαφοροποιείται κατά το πρώτο μέρος ( Η Βασιλεία η εμή ουκ έστι εκ του κόσμου τούτου), ενώ η μίτρα και τα αρχιερατικά άμφια καθώς και ο πολυτελής θρόνος είναι κοινά. Στενή εικονογραφική συγγένεια παρουσιάζει η εικόνα που εξετάζουμε με αυτήν του Μιχαήλ Δαμασκηνού της δεύτερης πενταετίας του 16ου αιώνα (Βοκοτόπουλος 1990, αρ.22, πιν. 23), αν και λεπτομέρειες στην διακόσμηση του θρόνου, του υποποδίου και του σάκου μας οδηγούν στο καθολικό της μονής Σταυρονικήτα, έργο του Θεοφάνη (1545-1546), και ιδιαίτερα στη σκηνή του αγίου Νικολάου με τον κτήτορα Ιερεμία και τις Παραστάσεις των Οικουμενικών Συνόδων (Χατζηδάκης 1986 (1), πιν. 10, 11, και στη σ. 8). Ακέραιες και χωρίς επιζωγραφίσεις διατηρούνται οι μορφές που περιβάλλουν την κεντρική παράσταση του Χριστού. Επάνω οι τρείς ιεράρχες, κάτω οι άγιοι Γεώργιος, Δημήτριος και Χριστόφορος και στα πλάγια οι δώδεκα απόστολοι και οι μάρτυρες: Κύρικος, Ιάκωβος ο Πέρσης, Μηνάς και Θεόφιλος αριστερά, και Σέργιος, Βάκχος, Νικόλαος ο Νέος και Ευστάθιος δεξιά. Σε πληρέστερη μορφή τα επιγράμματα των αγίων Γεωργίου και Δημητρίου συναντώνται και στην Τράπεζα της Μονής Διονυσίου (Millet 1927, πιν.210.1).
	Βιβλιογραφία: Σμυρνάκης 1903, σ. 697-698.
	Ι.Τ
	Κατάλογος εκθεμάτων Πρωτάτου 16ος αιώνας

Church Fathers ||| Elpenor's Free Greek Lessons Promote Greek Learning

Reference address : https://elpenor.org/athos/gr/g218ab114.asp